Bergman-pagina's: vorige | index | volgende

Door mijn bezoeken van de afgelopen ruim twintig jaar ben ik de boeken die geheel of gedeeltelijk in Amerika spelen (van de eerste 32, waartoe ik me in deze column altijd beperk, zijn dat er acht) natuurlijk anders gaan lezen. Veel van wat Van der Heide daar ten tonele voert heb ik in de praktijk kunnen toetsen – met steeds die beperking dat hij het schreef zo'n vijfentwintig jaar voordat ik mijn eerste voet op Amerikaanse bodem zette. Maar als iemand me vraagt of hij Amerika en de hebbelijkheden en onhebbelijkheden van de gemiddelde Amerikaan levensecht weergeeft, zeg ik: dat doet hij zeker. Met daarbij natuurlijk wel enkele marginal notes

Neem het begin van Hoog spel in Hong Kong. Dat speelt zich af in het huis van pa Evers in Pittsburgh (waar ik overigens nooit geweest ben). Van der Heide beseft dat hij in zijn beschrijving van dat optrekje ruim afstand moet nemen van de gemiddelde Nederlandse villa. Dat doet hij dan ook, maar daarbij vergaloppeert hij zich op een vermakelijke manier. Hij schrijft over kelders die groot genoeg zijn om er met scooters wedstrijden in te houden. Ik zie het voor me, maar niet heus. En als hij het over het aantal badkamers heeft maakt hij het nog bonter: er zijn er zoveel dat drie ervan in dezelfde kleur zijn geschilderd omdat de architect niet genoeg kleuren had kunnen bedenken. Ik ben in Amerika in heel wat in mijn ogen verschrikkelijk grote huizen geweest, maar meer dan vier badkamers heb ik nooit aangetroffen – kleuren genoeg dus.

Aan het begin van Lotgevallen rond een locomotief laat Van der Heide zien dat hij toch ook een realistisch oog heeft voor de eigenaardigheden van Amerikanen. Hij beschrijft daar hun preoccupaties met eten en drinken en hygiëne. Citaat:

'Amerikanen zijn overtuigd dat zij aan de rand van het graf wankelen als zij water moeten drinken dat warmer is dan vier graden Celsius, een tandenborstel moeten gebruiken die niet in luchtdicht cellofaan is afgeleverd, of een keer van tafel opstaan zonder zich helemaal rond te hebben gegeten.'

Natuurlijk heb ik me wel eens afgevraagd of het waar is dat Van der Heide – zoals hij zelf op verschillende plaatsen aangeeft – meermalen voor langere tijd in Amerika is geweest. Vanwaar die twijfel? Simpel: bij Van der Heide moet je aan alles twijfelen. Laat ik vooropstellen dat ik het niet noodzakelijk vond dat hij het allemaal uit eigen waarneming wist. Ik achtte hem heel goed in staat op een realistische en aansprekende manier over Amerika te schrijven (zijn periodieke overdrijvingen nu even daargelaten) met alleen kranten, boeken en reisgidsen als bron. Maar na lezing van het Waterman-verhaal Amerika filmt kreeg ik gerede twijfels. Kun je zoiets maken zonder er zelf bij geweest te zijn?

Ik raadpleegde Johan van der Ploeg, de historicus die werkt aan een Van den Hout-biografie. Hij twijfelde ook. Van den Hout's zuster Marie-José had in een gesprek met hem categorisch ontkend dat Willem ooit de oversteek had gemaakt. Hij was alleen 'een beetje' in Duitsland en België geweest. Aanvankelijk was Van der Ploeg door dat antwoord niet helemaal overtuigd. Was Van der Heide niet bij uitstek in staat zijn lezers ongemerkt in de waan van iets te brengen en ze daar te laten? Dat zou voor zijn Amerika-verblijf net zo goed kunnen: aanwijzingen genoeg. Maar aan de andere kant: op verschillende plaatsen in zijn oeuvre waar hij zijn eigen leven beschrijft staan aantoonbare onjuistheden, dus waarom zou hij hier de waarheid spreken? Aldus Johan van der Ploeg. Twijfel die een biograaf siert – en hij beloofde het voor zijn boek allemaal nog precies uit te zoeken.

Bergman-pagina's: vorige | index | volgende